در سال‌های اخیر، شرکت‌های بیشتری متعهد شده‌اند تا با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود تا جایی که می‌توانند، به توقف تغییرات آب و هوایی کمک کنند. با این حال، بسیاری از کسب‌وکارها نیز متوجه شدند که نمی‌توانند به‌طور کامل انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را حذف کنند، یا حتی سرعت انتشار آن را به حدی که دوست دارند کاهش دهند. این چالش به‌ویژه برای سازمان‌هایی که هدفشان دستیابی به انتشار خالص صفر است، دشوار است. در واقع انتشار خالص صفر یعنی حذف گازهای گلخانه‌ای به همان میزانی که به هوا وارد می‌شود. به همین منظور، در بسیاری از این سازمان‌ها، برای جبران انتشار گازهای گلخانه‌ای که نمی‌توانند با روش‌های دیگر آن را از بین ببرند، استفاده از اعتبارات کربن راهی ضروری تلقی می‌شود.
اعتبارات کربن، که به‌عنوان جبران کربن نیز شناخته می‌شود، یک ابزار مالی است که میزان کاهش یا حذف انتشار گازهای گلخانه‌ای از جو را نشان می‌دهد. در واقع آنها به‌عنوان بخشی از تجارت کربن، مکانیزمی را تشکیل می‌دهند که برای کاهش تغییرات آب و هوایی استفاده می‌شود.
هدف اصلی اعتبارات کربن، ایجاد انگیزه‌های اقتصادی برای سازمان‌ها و افراد در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است و هنگامی که یک شرکت یا پروژه، فعالیت‌هایی را انجام دهد که منجر به کاهش دی‌اکسید‌کربن یا سایر گازهای گلخانه‌ای شود، می‌تواند اعتبار کربن کسب کند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل اخذ منابع انرژی تجدیدپذیر، اجرای اقدامات بهره‌وری انرژی و یا سرمایه‌گذاری در فن‌آوری‌های جذب و ذخیره‌کربن باشد.
یک اعتبار کربن قابل مبادله برابر با یک تن دی‌اکسید‌کربن یا مقدار معادل از گازهای گلخانه‌ای دیگر است که از انتشار آن در جو خودداری شده و یا با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، از هوا جذب و جداسازی شده است. این اعتبارات را می‌توان در بازارهای کربن خرید و فروش کرد. شرکت‌ها یا افرادی که از میزان مجاز انتشار خود فراتر رفته‌اند، می‌توانند اعتبار کربن را از کسانی که با موفقیت انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش داده‌اند خریداری کنند. با انجام این کار، آنها می‌توانند انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را جبران کنند و الزامات نظارتی یا اهداف داوطلبانه خود را در جهت پایداری منابع طبیعی برآورده کنند. زمانی که اعتباری برای این منظور استفاده می‌شود، امتیاز اعتبار، خنثی می‌شود و پس از آن به عنوان اعتبارات استفاده شده در نظر گرفته می‌شوند و دیگر قابل معامله نیستند. اعتبارات کربن در توافقنامه‌های بین‌المللی مانند پروتکل کیوتو و توافقنامه پاریس که هدف آنها رسیدگی به تغییرات آب و هوایی است، نقش مهمی دارد.
Task Force on Scaling Voluntary Carbon Markets (TSVCM)، با پوشش اطلاعاتی ازشرکت McKinsey و حمایت موسسه مالی بین‌المللی (IIF)، میزان تقاضا برای اعتبارات کربن را تا سال 2030 به بیش از 15 برابر و تا سال2050 تا 100 برابر افزایش، تخمین می‌زند که انتظار می‌رود بازار اعتبارات کربن در سال 2030، ارزشی بیش از50 میلیارد دلار داشته باشد. همچنین براساس این تخمین تقاضای جهانی سالانه برای اعتبارات کربن تا سال 2030 و 2050 می‌تواند به ترتیب به 1.5 تا 2.0 و 7 تا 13 گیگا تن دی‌اکسید‌کربن (GtCO2) برسد.
بازارهای کربن
بازارهای خرید و فروش اعتبارات کربن به دو دسته بازارهای اعتبار کربن اجباری (compliance markets) و بازارهای داوطلبانه تقسیم می‌شوند. بازارهای اعتبار کربن اجباری تحت چارچوب‌های نظارتی عمل می‌کنند، یعنی جایی که نهادها ملزم به دستیابی به اهداف کاهش انتشار و یا خرید اعتبار کربن برای رعایت مقررات هستند. از سوی دیگر، بازارهای داوطلبانه توسط سازمان‌ها و افرادی هدایت می‌شوند که به طور داوطلبانه برای اجرای مسئولیت زیست محیطی، انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را جبران می‌کنند. نکته جالب اینجاست که بازارهای اعتبار کربن اجباری در حال حاضر محدود به مناطقی خاص هستند، در حالی که اعتبارات کربن داوطلبانه به طور قابل توجهی گسترده‌تر بوده و محدود به مرزهای تعیین شده دولت‌های ملی یا اتحادیه‌های سیاسی نیستند. آنها همچنین به جای تعداد محدودی از صنایع، پتانسیل دسترسی به هر بخش از اقتصاد را دارند. مورد دیگر اینکه، شرکت‌ها می‌توانند در بازار کربن داوطلبانه به‌صورت جداگانه یا به‌عنوان بخشی از طرح گسترده صنعتی فعالیت کنند. مانند طرح جبران و کاهش کربن برای هوانوردی بین‌المللی که توسط بخش هوانوردی، برای جبران انتشار گازهای گلخانه‌ای آن، راه‌اندازی شده و اپراتورهای خطوط هوایی بین‌المللی که در CORSIA شرکت می‌کنند متعهد شدند تا تمامی CO2 منتشر شده بالاتر از سطح پایه تعیین شده در سال 2019 را جبران کنند.
بدیهی است با توجه به تقاضا برای اعتبارات کربنی که احتمالا ناشی از تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است، جهان به یک بازار کربن داوطلبانه بزرگ، شفاف، قابل تأیید و از نظر زیست‌محیطی قدرتمند، نیاز داشته باشد. با این حال، بازار امروز آشفته و پیچیده است و داده‌های محدود در حوزه قیمت‌گذاری باعث شده تا خریداران با چالش اینکه آیا قیمت منصفانه‌ای را برای خرید پرداخت می‌کنند، روبرو شوند. علاوه‌بر آن برای تامین‌کنندگان نیز این ریسک وجود دارد که بدون اینکه بدانند خریداران در نهایت چقدر برای اعتبارات کربن پرداخت خواهند کرد، با چالش تامین مالی و کار روی پروژه‌های کاهش کربن روبرو باشند.
با اینکه اعتبارات کربن برای دهه‌ها مورد استفاده قرار گرفته، اما در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی را در بازار داوطلبانه اعتبارات کربن شاهد بودیم. براساس تخمینی که شرکت McKinsey انجام داده، می‌توان گفت در سال 2020، خریداران اعتبار کربن حدود 95 میلیون تن دی‌اکسید‌کربن را از هوا حذف کردند، که میزان بیش از دو برابر سال 2017 بوده است.
در میان بسترهای مختلف مبادلات اعتبار کربن موجود، چهار مورد برتر در سال ۲۰۲۳ عبارت‌اند از:
۱. AirCarbon Exchange (ACX): ساده‌ترین و بهینه‌ترین پلتفرم موجود
AirCarbon Exchange در سال 2019 در سنگاپور به‌عنوان یک پلت فرم تبادل دیجیتال برای خطوط هوایی برای تجارت اعتبار کربن راه‌اندازی شد. ACX دارای مشتریانی بیش از 130 سازمان است. آنها متشکل از نهادهای شرکتی، معامله‌گران مالی، توسعه‌دهندگان پروژه کربن و سایر سهامداران هستند.
ACX در حال حاضر دارای شش رتبه مختلف دارایی کربن قابل معامله است. این موارد شامل موارد زیر است:
۲. Carbon Trade Exchange (CTX) : مقرون به‌صرفه‌ترین بورس معاملاتی نقطه‌ای
بورس تجارت کربن (CTX) یکی از اولین بازیگران در بازار جهانی کربن است که به سال 2009 باز می‌گردد.
برخلاف سایر مبادلات کربن، CTX یک تبادل نقطه‌ای مبتنی بر اعضا با شرکت‌کنندگان مختلف است. آنها از کارگزاران فردی و توسعه‌دهندگان پروژه تا شرکت‌های بزرگ را شامل می‌شوند.
۳ . Toucan Protocol : سازنده‌ی بازار پرجریان کربن به کریپتو در جهان
ماموریت این شرکت این است که DeFi (decentralized finance) را با معرفی یک ارز جدید به کار ببرد: کربن قابل برنامه‌ریزی.
در اصل، واحدهای کربن تایید شده یا VCU ها را از طریق پل اختصاصی Toucan خود به رمزارز تبدیل می‌کند. این اولین پل تعمیم یافته‌ای است که اعتبارات کربن را نشانه‌گذاری می‌کند. این‌کار به هر کسی اجازه می‌دهد تا میزان کربن خود را توکن کند و در دنیای DeFi در دسترس قرار دهد.
۴. Xpansiv :
شرکت Xpansiv کنونی مستقر در ایالات متحده با ادغام بین شرکت خود و پلتفرم CBL استرالیا در سال 2019 متولد شد. در پلتفرم CBL Xpansiv، مشتریان می‌توانند طیف وسیعی از پروژه‌های متعادل‌سازی کربن را از رجیستری‌های بزرگ در سراسر جهان مبادله کنند. فهرست بلند مشتریان شامل سازمان‌های بزرگ مانند خطوط هوایی و موسسات مالی بزرگ است. Xpansiv با میزبانی حدود 90٪ از کل معاملات اعتباری داوطلبانه کربن در سراسر جهان، در حال حاضر بازیگر غالب در بازار است.
در جدول زیر اطلاعات بیشتری از چهار شرکت بیان شده در بالا آمده است.
| بستر مبادله کربن | مقر اصلی | مشتریان | حداقل اندازه قرارداد | نوع بازار |
| AirCarbon Exchange
(ACX) |
سنگاپور | اشخاص و شرکت‌ها
(بیش از۱۳۰مورد) |
۱۰۰۰ تن کربن دی اکسید | بازار اجباری و داوطلبانه |
| Carbon Trade Exchange
(CTX) |
انگلستان | اشخاص و شرکت‌های جهانی | ۱۰۰ تن کربن دی اکسید | بازار داوطلبانه |
| Toucan | آمریکا | اشخاص و شرکت‌ها
(بیش از۱۵۰مورد) |
۱۰۰۰ تن کربن دی اکسید | بازار داوطلبانه |
| Xpansiv
(CBL) |
آمریکا | اشخاص و شرکت‌ها
(بیش از۴۰۰مورد) |
۱۰۰۰ تن کربن دی اکسید | بازار اجباری و داوطلبانه |
از دیگر بازارهای تبادل کربن می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:
تبادل انرژی اروپا (EEX)، مرکز تبادل بین قاره‌ای (ICE)، بازار کربن کالیفرنیا (Western Climate Initiative).
انواع اعتبارات کربن
بسته به پروژه‌ها یا فعالیت‌هایی که تعریف می‌شود، انواع مختلفی از اعتبارات کربن وجود دارد که برخی از انواع متداول آن عبارتند از: اعتبارات انرژی‌های تجدیدپذیر (بر پایه پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر)، اعتبارات بهینه‌سازی انرژی (بر پایه پروژه‌هایی که بهره‌وری انرژی را بهبود می‌بخشد)، اعتبارات جنگل کاری و احیای جنگل (بر پایه پروژه‌هایی که از درختکاری یا احیای جنگل‌ها ایجاد می‌شود) و اعتبارات تخریب گازهای صنعتی (حاصل از پروژه‌هایی که گازهای گلخانه‌ای سمی را از بین می‌برند).
در حالی که تقاضا برای اعتبارات کربن به میزان قابل توجهی افزایش داشته، تجزیه و تحلیل شرکت McKinsey نشان می‌دهد که تقاضا در سال 2030 می‌تواند با عرضه بالقوه سالانه اعتبارات کربن مطابقت داشته باشد، یعنی 8 تا 12 گیگا تن دی اکسید کربن GtCO2 در سال. با این حال، عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند عرضه کل پتانسیل موجود به بازار را چالش برانگیز سازند. توسعه پروژه‌ها باید با سرعت بی‌سابقه‌ای افزایش یابد همچنین بخش عمده‌ای از پتانسیل جلوگیری از تولید کربن به روش‌های حفظ طبیعت و جنگل‌ها در تعداد کمی از کشورها قابل اجرا و عملی شده است. با این وجود، همه پروژه‌ها با ریسک‌هایی همراه هستند و بسیاری از آنها به دلیل فاصله زمانی طولانی بین سرمایه‌گذاری اولیه و فروش نهایی اعتبار، در جذب منابع مالی دچار مشکل شدند. هنگامی که این چالش‌ها در نظر گرفته شوند، عرضه اعتبار کربن به 1 تا 5 GtCO2 در سال تا سال 2030 کاهش می‌یابد.
پنج بازیگر اصلی بازارهای کربن
پنج بازیگر اصلی زیر، موتور بازارهای کربن را به حرکت درمی‌آورند.
توسعه‌دهندگان پروژه: توسعه‌دهندگان پروژه، نمایانگر بخش بالادستی بازار هستند آنها پروژه‌هایی را با هدف صدور اعتبار کربن، راه‌اندازی می‌کنند که می‌تواند از پروژه‌های صنعتی در مقیاس بزرگ مانند نیروگاه آبی با حجم بالا تا پروژه‌های کوچک‌تر در جامعه مانند اجاق‌های آشپزی با انتشار حداقل گازهای مضر را شامل شود.
خریداران نهایی: بازار پایین‌دستی متشکل از خریداران نهایی است، از قبیل شرکت‌ها – یا حتی مصرف‌کنندگان فردی – که متعهد شده‌اند کل یا جزئی از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را جبران کنند.
تاجران خرده‌فروش: تاجران خرده‌فروشی مقادیر زیادی اعتبار را مستقیماً از تامین‌کننده خریداری می‌کنند، آن اعتبارات را در مقادیر مختلف، معادل صدها تا هزاران تن CO2، بسته‌بندی کرده و بسته‌ها را به خریداران نهایی، معمولاً با کمی کارمزد، می‌فروشند.
کارگزاران : کارگزاران اعتبار کربن را از یک تاجر خرده‌فروش می‌خرند و معمولاً با کمی کارمزد برای خریدار نهایی عرضه می‌کنند.
استانداردها: استانداردها سازمان‌هایی معمولاً غیردولتی هستند که تأیید می‌کنند یک پروژه خاص، اهداف و حجم انتشار اعلام شده را برآورده ساخته یا خیر.
پروژه‌های جبران کربن
اعتبارات کربن معمولاً توسط پروژه‌هایی ایجاد می‌شوند که به کاهش یا حذف قابل تأیید انتشار گازهای گلخانه‌ای ختم شود. این پروژه‌ها در بخش‌های مختلفی از جمله انرژی، حمل و نقل، کشاورزی و جنگل‌داری قابل اجرا هستند. به‌عنوان نمونه از پروژه‌های جبران کربن می‌توان به مزارع بادی، تاسیسات برق خورشیدی، جذب گاز محل دفن زباله و طرح‌های حفاظت از جنگل اشاره کرد.
نمونه‌های شرکت‌های متعهد به خرید اعتبار کربن
شرکت‌هایی از صنایع مختلف به دلایل مختلف اعتبار کربن را خریداری می‌کنند. در اینجا نمونه‌هایی از شرکت‌هایی وجود دارد که تعهد خود را با خرید اعتبار کربن برای جبران انتشار گازهای گلخانه‌ای خود یا دستیابی به اهداف پایداری منابع طبیعی نشان داده‌اند از جمله شرکت‌های حوزه فناوری مانند گوگل و مایکروسافت، مؤسسات مالی مانند بانک‌های JPMorgan Chase، Bank of America و Goldman Sachs ، خطوط هوایی Delta و British Airways ، شرکت‌های خرده فروشی مانند Walmart و IKEA شرکت‌های حوزه انرژی مانند Enel و Ørsted، شرکت خودرو سازی تسلا، شرکت های تولید کننده کالاهای مصرفی مانند Unilever و Nestlé و شرکت جهانی اطلاعات و اخبار بلومبرگ.
Measurement and Verification (M&V)
اصطلاح (M&V) در حوزه اعتبارات کربن، مخفف عبارت Measurement and Verification است. M&V به فرآیند اندازه‌گیری، نظارت و تأیید کاهش یا حذف گازهای گلخانه‌ای مرتبط با پروژه جبران کربن اشاره دارد که جزئی حیاتی برای اطمینان از اعتبار و یکپارچگی اعتبارات کربن محسوب می‌شود.
در این بین برخی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مشاوره، صدور گواهینامه، ممیزی و تأیید برای استانداردهای مختلف پایداری منابع طبیعی از جمله اعتبار کربن عبارت‌اند از : SCS Global Services، TÜV SÜD، Carbon Clear، (Det Norske Veritas) DNV GL، مدیریت منابع زیست محیطی ERM و First Environment.
