بازرسی کالا و مناسب‌ ترین نقطه برای انجام آن

در دنیای امروز هیچ کشوری نمی‌تواند خود را بی‌نیاز از مبادله کالا بداند، زیرا در دهه‌های اخیر، تجارت جهانی نسبت به گذشته رشد و توسعه بسیاری پیدا کرده که این گسترش به رقابت و پیچیدگی بازار داد و ستد خارجی افزوده است. و موجب شده تا جهت مبادله کالا، علاوه بر خریدار و فروشنده، افراد و شرکت‌های دیگری از قبیل شرکت های بازرسی کالا نیز در این امر وارد شده و صادرات و واردات را راحت‌تر کرده و خدمات بسیاری را عرضه کنند.

برای تعریف بازرسی به بند ۲ شرایط عمومی استاندارد در بازرسی‌های بین‌المللی مصوب IFIA، استناد کرده و اینگونه تعریف می‌شود: بازرسی عبارت است از انجام بازبینی، بررسی، آزمایش، نمونه‌برداری، اندازه‌گیری و عملیات مشابه و صدور گزارش‌ها و گواهینامه‌های مربوط به این فعالیت‌ها و همچنین ارائه خدمات مشاوره‌ای در رابطه با این موضوعات.

فعالیت شرکت های بازرسی کالا به صورت مستقل می‌باشد. درحقیقت شرکت های بازرسی، کالای مورد نظر را در یکی از مراحل ساخت و تولید، پیش از حمل، در مبدا یا مقصد بنا به درخواست شرکت خریدار جهت جلوگیری و کاهش هرگونه اختلاف بین خریدار و فروشنده مورد بررسی قرار می‌دهند. که این بررسی و بازرسی انواع کالای وارداتی و صادراتی، مواد معدنی و صنعتی، بازرسی های بانکی و همچنین نمونه برداری از واحدهای تولیدی داخل کشور را شامل می‌شود.

کشورها برای اجازه ورود کالا به کشورشان، دارای لیستی از استانداردهای اجباری هستند. چنانچه کد شناسایی (HS  Code) کالای مورد نظر در این لیست باشد، لازم است، استاندارد مربوطه در کشور مقصد نیز رعایت شود. بعلاوه آزمایشگاه‌هایی در کشور وجود دارد که سازمان استاندارد آن‌ها را تایید کرده و وظیفه‌شان نمونه‌گیری و آزمایش کالاها است. نتایج این آزمایشگاه‌ها در اختیار شرکت‌ های بازرسی کالا قرار می‌گیرد. و در نهایت، شرکت بازرسی مورد نظر، گواهی بازرسی کالا را صادر کرده و به این ترتیب امکان ترخیص کالا از گمرک فراهم می‌شود.

بازرسی کالا چیست؟

در تجارت‌های بین المللی مسئله‌ای که حائز اهمیت است اجرای تعهدات فروشنده مطابق با قرار داد می‌باشد. از این رو برای جلوگیری از هر گونه مشکل و مغایرتی، شرکت‌های مستقلی تحت عنوان شرکت بازرسی کالا حضور دارند تا محصول را از هر لحاظ بررسی کنند.

بنابراین می‌توان گفت، بازرسی کالا مجموعه تمام عملیات بازرسی، نمونه‌برداری، آزمایش، اندازه‌گیری و دیگر فرآیندهاییست که به وسیله شرکت بازرسی کننده جهت تعیین کمیت و کیفیت محصولات، خدمات یا تاسیسات صورت می‌گیرد. بعد از آن، چنانچه نتایج به دست آمده با موارد ذکر شده در قرارداد مطابقت داشته باشد، گواهی بازرسی کالا توسط شرکت مورد نظر صادر می‌شود.

انواع بازرسی‌ کالا

انواع بازرسی کالا عبارتند از:

• بازرسی قبل از حمل PSI

بازرسی کالا قبل از حمل  (PSI) بخشی از مدیریت زنجیره تامین و یک روش کنترل کیفیت مهم برای بررسی کیفیت کالاهایی است که مشتریان از تامین کنندگان خریداری می‌کنند. در این روش سیستماتیک شرکت بازرسی کننده به صورت رندم کالاهای آماده را جهت تست و آزمایش نمونه‌برداری می‌کند. گاهی این بازرسی می‌تواند به صورت چند مرحله‌ای در زمان تولید کالا انجام شود. اما اغلب هنگامی که حداقل ۸۰٪ از سفارشات تولید و بسته بندی شده و آماده حمل هستند صورت می‌گیرد.

• بازرسی در حین تولید یا ساخت

درصورتی که مواد اولیه، تجهیزات، قطعات و فرآیند تولید دارای اهمیت بسیار زیادی باشد و بعد از تولید امکان ارزیابی کالا بدون صرف هزینه زیاد وجود نداشته باشد؛ از بازرسی حین تولید یا ساخت استفاده می‌شود. این روش اغلب برای مواد غذایی، لوازم آرایشی و بهداشتی، ماشین آلات، تجهیزات پزشکی و … کاربرد دارد. در این روش، نماینده شرکت بازرسی به صورت متوالی حضور خواهد داشت.

• بازرسی کالا در مبدا

COI مخفف Certificate Of Inspection است. این بازرسی کلیه فعالیت‌های شرکت‌های بازرسی در راستای تعیین کیفیت و کمیت کالا را دربرمی‌گیرد. وجود صلاحیت فنی و علمی برای شرکت‌های بازرسی‌کننده کالا و صدور گواهی COI الزامی است. بعلاوه شرکت معرفی شده باید گزارش فنی دقیقی از بازرسی ارائه دهد. همچنین نیروی انسانی ماهر جهت بازرسی در مبدا را داشته باشد.

• بازرسی کالا در مقصد

بسیاری از واحدهای تولیدی به دلیل نیاز به تسریع در فرآیند واردات و نیاز خطوط تولید، بدون انجام بازرسی نسبت به حمل کالا مبادرت نموده و در گمرکات نسبت به انجام بازرسی در مقصد اقدام می‌نماید. شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران با در اختیار داشتن شعبات در کلیه استان‌های ایران، امکان انجام بازرسی کالا در مقصد و صدور گواهینامه استاندارد COI را دارا می‌باشد.

• بازرسی استاندارد اجباری

سازمان ملی استاندارد در هر سال به منظور تضمین کیفیت کالاها و حفظ سلامت مصرف کنندگان لیستی از استاندارد اجباری برای کالاهای صادراتی و وارداتی ارائه می‌دهد. در این صورت، چنانچه کالای مورد نظر در این لیست قرار بگیرد؛ شرکت بازرسی کالا موظف است که بررسی کیفی از آن انجام دهد. در نتیجه این بازرسی، گواهی بازرسی به همراه گزارش آزمون و اظهار نامه تامین کننده صادر شده و بعد از ارائه به اداره استاندارد، گواهینامه COI برای کالا صادر می‌شود.

• بازرسی قیمت یا ارزش پروفرما (proforma invoice)

پروفرما یا پیش فاکتور سندی است که توسط فروشنده صادر می‌گردد و مندرجات آن شامل نام و نشانی فروشنده و خریدار، نوع، مقدار و تعداد کالا، قیمت واحد کالا و قیمت کل، شرایط پرداخت، زمان تحویل کالا، مدت اعتبار پروفرما، مبدا کالا است. لازم به ذکر است که پروفرما بدون امضای فروشنده و تایید خریدار هیچ‌گونه اعتباری ندارد. بنابراین پروفرما دارای اهمیت بسیار بالایی است و نباید در آن خطا و اشتباهی صورت گیرد. همچنین برای اضافه یا کم کردن هر بندی توافق دو طرف الزامی است. این سند در مکاتبات بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است. چنانچه برخلاف قوانین کشور واردکننده و صادرکننده تدوین شده باشد، علاوه بر فسخ، دوطرف ملزم به پرداخت جریمه می‌شوند.

خریدار به وسیله این سند می‌تواند فروشنده را بهتر ارزیابی کند. همچنین برای دریافت مجوز واردات و خرید ارز نیز به آن نیاز دارد. پیش‌فاکتور شکل و قالب یکسانی نداشته و بسته به شاخص‌های مختلف، متفاوت است.

• بازرسی اصالت فروشنده

در این بازرس، هویت و ماهیت فروشنده توسط شرکت بازرسی تایید شده و توانایی‌های او در انجام تعهدات بررسی می‌شود. که بازرسی اصالت فروشنده، بیشتر برای بازرگانان و تجار به دلیل وجود الزامات قانونی و قواعد بانک مرکزی به کار برده می‌شود. انجام بازرسی اصالت فروشنده و قیمت و ارزش پروفرما به صورت همزمان انجام شده و برای آن‌ها گواهی صادر می‌شود. پس از صدور گواهی بازرسی، خریدار آن را به بانک یا موسسه مالی مورد نظر تحویل می‌دهد و در این حالت با اطمینان می‌تواند با فروشنده مورد نظر قرار داد ببندد.

پس از ارائه درخواست و عقد قرار با شرکت ‌های بازرسی کالا، کنترل و ارزیابی کالای موردنظر مطابق با توافقات صورت می‌گیرد. تمامی وظایف مندرج در قرارداد به یکی از سه روش زیر انجام می‌شود:

1. بازرسی فیزیکی و چشمی
2. بازرسی فیزیکی و چشمی به همراه بررسی اسناد
3. بازرسی فیزیکی و چشمی همراه با نمونه‌برداری و آزمایش

 

وظایف شرکت بازرسی کالا

در انجام معاملات در تجارت جهانی، برای جلوگیری از ایجاد اختلاف مابین خریدار و فروشنده، شرکت های بازرسی کالا به وجود آمدند. این شرکت‌ها کنترل کمی و کیفی کالا و نظارت بر آن، احتمال ایجاد اختلاف بین خریدار و فروشنده را به حداقل ممکن کاهش می‌دهند. شرح وظایف، تعهدات و مسئولیت‌های شرکت های بازرسی کالا در قوانین سازمان های بین‌المللی آمده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بررسی صلاحیت و توانایی‌های کیفی فروشنده ( بازرسی اصالت فروشنده کالا)
• بررسی کالا جهت تطابق کیفیت آن با سفارش صورت گرفته
• ارزیابی کمیت کالا و تائید میزان سفارش شده
• بررسی سال ساخت کالا و اطمینان از نو یا مستعمل‌ بودن آن
• تائید محل تولید یا کشور سازنده کالا
• بررسی نحوه بسته بندی و تائید آن
• تائید وسیله حمل

اهمیت بازرسی کالا و تخصصی شدن آن سبب شد تا شاهد پدید آمدن تعداد زیادی شرکت‌ بازرسی در سطح جهان باشیم. از آنجایی‌ که بازرسی کالا به شیوه‌های گوناگون و در مراحل مختلف قابل انجام است، بازرسان این شرکت‌ها بر اساس توافق صورت گرفته بین خریدار (واردکننده کالا) و فروشنده (صادرکننده کالا) اقدام به کنترل و نظارت می‌کنند. این اقدامات شامل موارد زیر است:

• نظارت بر روند ساخت
• بررسی نهایی محموله
• بررسی نهایی اسناد فنی تولید قبل از بارگیری
• آزمایش و نمونه‌برداری از کالا جهت انطباق محصول با متن قرارداد
• صدور گواهی‌نامه‌های لازم

بازرسی کالا در تجارت بین‌الملل

ازآنجاکه روابط تجاری میان کشورهای مختلف توسعه و گسترش یافته، می‌توان ادعا کرد که کشورها به بازارهای گوناگون نیاز دارند. درنتیجه این تبادل کالا میان کشورها، موجب شده تا وجود شرکت‌های بازرسی بین المللی کالا امری ضروری تلقی شود. چرا که در این روابط پیچیده انجام بازرسی‌های لازم امری حتمی است. از آنجا که عدم اطمینان و تردید در اجرای تعهدات مطابق با قرارداد در میان طرفین در دادوستد بین‌المللی یکی از دغدغه‌های اصلی محسوب می‌شود. در این راستا شرکت‌های فعال در زمینه بازرسی بین المللی کالا با بررسی محصولات مورد نظر به لحاظ کیفی و کمی، موجب می‌شوند تا این فعالیت با اطمینان خاطر بیشتری انجام گیرد. بنابراین بازرسی کالا جزئی جدایی‌ناپذیر در امر واردات و صادرات هستند. دستورالعمل‌هایی که شرکت‌های بازرسی کالا ملزم به رعایت آن می‌باشند توسط کمیته جهانی استاندارد (ISO) جهت تسهیل، تدوین شده است. این قوانین به عنوان مرجعی برای کشورها در امر بازرسی کالا در نظر گرفته می‌شوند.

مناسب ترین نقطه برای بازرسی کالا

نوع بار و شرایط شرکت واردکننده کالا نقطه بازرسی را مشخص می‌کند. چنانچه کالا مشمول استاندارد اجباری در ایران نباشد و فروشنده کالا مورد اطمینان شرکت خریدار و یا واردکننده باشد؛ بهتر است جهت کاهش هزینه و زمان، بازرسی کالا در مقصد انجام شود.

اما اگر کالا مشمول استاندارد اجباری در ایران باشد، باید در آزمایشگاه های معتبر سازمان استاندارد مورد آزمایش قرار بگیردو در برخی موارد این آزمایش‌ها در داخل کشور امکان پذیر نبوده یا اینکه روند طولانی‌ای دارند؛ پس بهتر است در این موارد بازرسی در مبدا انجام شود.

بازرسی کالای وارداتی و صادراتی به چه معناست؟

بازرسی کالای وارداتی عبارت است از هرگونه کنترل، نظارت، بررسی، بازبینی، آزمایش، نمونه برداری، اندازه‌گیری و عملیات مشابه که در مورد کیفیت، کمیت و سایر خصوصیات کالا صورت می‌گیرد. این بازرسی‌ها خدمات، تاسیسات، تجهیزات و فرآیندها نیز شامل می‌شود. از طرفی این بررسی جهت مطابقت کالا با شرایط قرارداد و اعلام نظرات حرفه‌ای انجام گرفته و در نهایت منجر به صدور گواهینامه بازرسی کالا می‌شود.

بازرسی کالاهای صادراتی و وارداتی می تواند قبل از حمل، در کشور مبدا و یا در کشور مقصد صورت بگیرد. مسئله دیگر بازرسی استاندارد اجباری است که لیست کالاهای مشمول استاندارد اجباری ( وارداتی و صادراتی) هر ساله  براساس مصوبات شورای عالی استاندارد مشخص می‌گردد. درحقیقت، در صورت عدم اخذ گواهی بازرسی، کالا از گمرک ترخیص نمی‌شود.

انواع گواهی‌‌نامه‌های بازرسی کالا

شرکت بازرسی بین‌المللی، گواهینامه بازرسی کالا را صادر می‌کند. در بازرگانی بین الملل که طرفین داد و ستد، ساکن کشورهای مختلف هستند و در اکثر معاملات، کالا نیز از کشور ثالثی بارگیری و حمل می‌شود؛ قاعدتا خریدار قبل از وصول کالا نمی‌تواند از انطباق مشخصات کمی و کیفی کالا با قرارداد اطمینان حاصل کند.

اغلب جهت واردات کالا، گواهینامه بازرسی کالا ضروری است. این گواهی قرار داشتن کالا در شرایط مناسب و داشتن مشخصات و ویژگی‌های مورد نیاز آن‌ها را مورد تایید قرار می‌دهد. همچنین تایید می‌کند که حجم اعلام شده کالا ها هنگام خروج از بندر درست است. این تاییدیه را گواهی بازرسی کالا می‌گویند.

انواع گواهی‌های بازرسی صادره توسط شرکت‌های بازرسی کالا عبارتند از:

گواهی بازرسی کالا (کیفی)

COI (Certificate Of Inspection)

گواهی بازرسی قبل از حمل

PSI (Pre Shipment Inspection)

گواهی بازرسی کالا (کمی)

IC (Inspection Certificate)

گواهی بازرسی ظاهری

VIC (Visual Inspection Certificate)

گواهی مؤید نامه

(CL (Certificate of Letter

گواهی تعیین ارزش

PVC (Piece Value Certificate)

گواهی رضایت‌مندی مشتری

CSC (Customer Satisfaction Certificate)

گواهی بازرسی ماهوی کالا

SIC (Standard Industrial Classification)

گواهی راه اندازی

(CC (Commissioning Certificate

گواهی بازرسی انطباق

COC(Certificate Of Compliance)

گواهی بسته‌بندی

(PL (Packing List

گواهی‌ نامه‌های آزمایشگاهی

(TR (Test Report

 

آزمایشگاه های مورد تایید

چنانچه کالایی جهت واردات و صادرات مشمول استاندارد اجباری شود، لازم است که برای آن گواهی COI صادر گردد. در این مرحله شرکت های بازرسی کالا نسبت به نمونه‌گیری و آزمایش کالا از طریق آزمایشگاه‌های مورد تایید اقدام می‌کنند؛ در این حالت نتایج آزمون صادره از سوی آزمایشگاه‌ها در ارزیابی انطباق کالاها مورد استناد قرار می‌گیرد. این آزمایشگاه‌ها که زیر نظر سازمان غذا و دارو هستند عبارتند از:

1. آزمایشگاه‌های دارای گواهینامه ISO/IEC 17025 که توسط یکی از سازمان‌های تایید صلاحیت کننده (AB)، انتخاب شده‌اند.
2. آزمایشگاه‌های سازمان مستقر در کرج و استان‌ها
3. آزمایشگاه‌های تایید صلاحیت شده توسط سازمان که صلاحیت‌شان در زمینه آزمون فرآورده‌های مشخص بر اساس استانداردهای مورد قبول، تایید شده است.

اسامی و مشخصات این آزمایشگاه‌ها از طریق پایگاه اطلاع رسانی سازمان و یا ادارات کل استاندارد استان‌ها قابل دستیابی است.

لازم به ذکر است که جهت ارزیابی کالای وارداتی در صورت عدم وجود آزمایشگاه همکار، بهره‌گیری از خدمات سایر آزمایشگاه‌هایی که تجهیزات آزمون مناسب را دارند در صورت حضور و نظارت کارشناس سازمان یا شرکت بازرسی تایید صلاحیت شده بلامانع است.